ಮೋದಿ ಮತ್ತು ಇಂದಿರಾ

ಜೂನ್ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ಕಾಲ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದ ಪ್ರಧಾನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಜೈರಾಂ ರಮೇಶ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ದೈನಂದಿನ ಪೋಸ್ಟ್‌ಗಳಲ್ಲಿ Emergency@11 ಎಂಬ ಹ್ಯಾಶ್‌ಟ್ಯಾಗ್ ಬಳಸಿ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವವರ ಮೇಲೆ ವಿವಿಧ ದೋಷಗಳು, ತಪ್ಪುಗಳು ಮತ್ತು ಅಪರಾಧಗಳ ಆರೋಪ ಹೊರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈ ತಿಂಗಳ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಏನಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಅವರಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಅದು ಸೂಚಿಸಿತ್ತು. ಅಂದರೆ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಹೇರಿದ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ 50ನೇ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವವನ್ನು ಮೋದಿ ಸರಕಾರ ಮುನ್ನೆಲೆಗೆ ತರುವ ವಿಚಾರ. ಆ ಹ್ಯಾಶ್‌ಟ್ಯಾಗ್ ಮೂಲಕ, ಇಂದಿರಾ ಅವರ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಕಾಲ ಇದ್ದರೂ, ಮೋದಿಯವರ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿ ಆಡಳಿತದ ಅವಧಿ ಒಂದು ದಶಕಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ ಎಂದು ರಮೇಶ್ ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ನಾನು ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಪ್ರಧಾನಿ ಹುದ್ದೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರೌಢಾವಸ್ಥೆಗೆ ಬಂದಿದ್ದೆ ಮತ್ತು ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಅವರ ಪ್ರಧಾನಿ ಹುದ್ದೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನನಗೆ ವಯಸ್ಸಾಗುತ್ತಿದೆ. ಈ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ, ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅನುಭವ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಅವರ ರಾಜಕೀಯ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಹೋಲಿಸಲು ನಾನು ಯತ್ನಿಸುತ್ತೇನೆ. (ಅವರ ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಗಳ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನವನ್ನು ನನಗಿಂತ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಆ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಬಿಡುತ್ತೇನೆ.)

ಈ ಇಬ್ಬರು ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳ ನಡುವೆ ಐದು ಗಮನಾರ್ಹ ಹೋಲಿಕೆಗಳಿವೆ. ಅವು ಕಾಲ ಮತ್ತು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಬೇರ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಅವರಂತೆಯೇ ಮೋದಿಯೂ ತಮ್ಮ ರಾಜಕೀಯ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಬೃಹತ್ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಆರಾಧನೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಪಕ್ಷ, ಸರಕಾರ, ರಾಜ್ಯ, ರಾಷ್ಟ್ರದ ಏಕೈಕ ಸಾಕಾರವಾಗಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಆರಾಧನೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ದುಡ್ಡಿನಿಂದ ಪೋಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಸುತ್ತಲಿನ ಬಡಾಯಿಕೋರರಿಂದ ಹೊಳಪುಗೊಂಡಿದೆ.

ಎರಡನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಅವರಂತೆಯೇ ಮೋದಿಯೂ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಸ್ವಾಯತ್ತ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸಲು ಮುತುವರ್ಜಿ ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೊದಲು ಬದ್ಧ ಅಧಿಕಾರಶಾಹಿ ಮತ್ತು ಬದ್ಧ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಿದವರು ಇಂದಿರಾ. ಈ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಮೋದಿ ತಮ್ಮದೇ ಎಂಬಂತೆ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿರಾ ಅವರಂತೆ ಮೋದಿ ಔಪಚಾರಿಕ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿಲ್ಲವಾದರೂ, ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ಇದೇ ರೀತಿಯ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿರಾ ಸತ್ಯವನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸುವಂತೆ ಮಾಧ್ಯಮವನ್ನು ಬೆದರಿಸಿದರು. ಮೋದಿ ಅದನ್ನು ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಧಿಕಾರಶಾಹಿ 1970ರ ದಶಕದಲ್ಲಿದ್ದುದಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿದೆ. ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ರಾಜಕೀಯ ವಿರೋಧಿಗಳನ್ನು ಮೌನಗೊಳಿಸಲು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗಿವೆ.

ಮೂರನೆಯದಾಗಿ, ಭಾರತೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ಪ್ರಧಾನಿಯನ್ನು ಸಮಾನರಲ್ಲಿ ಮೊದಲಿಗರೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರು ಅಮೆರಿಕನ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ವರ್ತಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವರ್ತಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದರೂ, ಇಂದಿರಾ ಸಮಾಲೋಚನಾ ವಿಧಾನಕ್ಕಿಂತ ಏಕಪಕ್ಷೀಯ ಸರಕಾರದ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅವರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಉದ್ದಕ್ಕೂ, ಅವರು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದು ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಮಾತ್ರ. ಮೊದಲು ಪಿ.ಎನ್. ಹಕ್ಸರ್, ನಂತರ ಸಂಜಯ್ ಗಾಂಧಿ. ಅದೇ ರೀತಿ ಮೋದಿ ಕೂಡ. ಅಮಿತ್ ಶಾ ಅವರನ್ನು ಮಾತ್ರ ಮೋದಿ ನಂಬುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಶಾ ಅವರು ತಮ್ಮ ಬಾಸ್‌ನಂತೆಯೇ ಪಾರದರ್ಶಕವಲ್ಲದ, ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿ ಆಡಳಿತ ವಿಧಾನಗಳ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ನಾಲ್ಕನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಅವರಂತೆಯೇ, ಮೋದಿ ಭಾರತೀಯ ಒಕ್ಕೂಟ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿರಾ ಅವರು ಕಾಂಗ್ರೆಸೇತರ ಪಕ್ಷಗಳು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರಗಳನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಲು 356ನೇ ವಿಧಿಯ ಮೊಂಡಾದ ಸಾಧನವನ್ನು ಬಳಸಿದರೆ, ಮೋದಿ ವಿಪಕ್ಷಗಳ ಸರಕಾರಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸಲು ತಾಂತ್ರಿಕವಾಗಿ ಪಕ್ಷಾತೀತವಾಗಿರುವ ರಾಜ್ಯಪಾಲರ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೋದಿ ಮತ್ತು ಶಾ ನೇತೃತ್ವದ ಬಿಜೆಪಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಮುರಿಯಲು ಮತ್ತು ಜನಪ್ರಿಯ ಜನಾದೇಶವನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿ ಬಿಜೆಪಿ ಸರಕಾರಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ತಮ್ಮ ಕುಖ್ಯಾತ ವಾಷಿಂಗ್ ಮೆಷಿನ್ ಅನ್ನು ಸಹ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ.

ಐದನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಅವರಂತೆಯೇ ಮೋದಿ ಕೂಡ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅತಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದ್ದಾರೆ. ಅವರಂತೆಯೇ, ಮೋದಿ ಪಕ್ಷ, ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಭಾರತ ಬಯಸುವುದನ್ನು ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯರು ಬಯಸುವುದನ್ನು ತಾನು ಮಾತ್ರ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಬಲ್ಲೆ ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೆ ಪೋಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ದೇಶಭಕ್ತಿ ಎಲ್ಲಾ ಟೀಕೆಗಳನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರೇರಿತವೆಂದೂ, ವಿದೇಶಿ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಉತ್ತೇಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಎಂದೂ ತಳ್ಳಿಹಾಕುತ್ತದೆ. ಮಹಾನ್ ದೇಶಭಕ್ತ ಜಯಪ್ರಕಾಶ್ ನಾರಾಯಣ್ ಅವರು ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಏಜೆಂಟ್ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುವ ಹಂತಕ್ಕೂ ಇಂದಿರಾ ಹೋದರು. ಈಗ, ಬಿಜೆಪಿಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿ ಅವರನ್ನು ಜಾರ್ಜ್ ಸೊರೊಸ್ ಅವರಿಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಹೋಲಿಕೆಗಳು ಹೀಗಿವೆ. ಈಗ ನಾನು ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳತ್ತ ತಿರುಗುತ್ತೇನೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಎರಡು ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿವೆ. ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಅವರು ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿನ ಭಾರತದ ಬಹುತ್ವದ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿದರು. ಹಾಗಾಗಿ, ಪೌರತ್ವವನ್ನು ಭಾಷೆ, ಧರ್ಮ ಅಥವಾ ಜನಾಂಗೀಯತೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರೂ, ವಾದಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ತತ್ವಬದ್ಧ ಜಾತ್ಯತೀತವಾದಿ ಯಾಗಿದ್ದಾಗಲೂ, ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಯ ನೇಮಕವೂ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಇಂದಿರಾ ಅವರು ನಾಲ್ವರನ್ನು ನೇಮಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇಂದಿರಾ ತಮ್ಮ ಸಿಖ್ ಅಂಗರಕ್ಷಕರನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಲು ನಿರಾ ಕರಿಸಿದರು. ಈ ತತ್ವದ ಬದ್ಧತೆಗೆ ತಮ್ಮ ಜೀವವನ್ನೇ ತೆತ್ತರು.

ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ, ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಅವರು ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಹುಮತವಾದಿಯಾಗಿದ್ದು, ಅವರ ಯಾವುದೇ ಸಹ ಸ್ವಯಂಸೇವಕರಂತೆ ಹಿಂದೂ ರಾಷ್ಟ್ರದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಸಮರ್ಪಿತರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರದ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ನೀತಿ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಬಲಪಂಥೀಯ ಹಿಂದೂಗಳು ಮಾತ್ರ ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಮತ್ತು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ನರಿಗೆ ಸಹ ಎರಡನೇ ದರ್ಜೆಯ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮೋದಿ ಅವರ ಹನ್ನೊಂದು ವರ್ಷಗಳ ಪ್ರಧಾನಿ ಆಡಳಿತ ಅವರ ‘ಸಬ್ ಕಾ ಸಾಥ್, ಸಬ್ ಕಾ ವಿಕಾಸ್’ ಎಂಬ ಬೂಟಾಟಿಕೆಯನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದೆ. 2014, 2019 ಮತ್ತು 2024ರ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಿಜೆಪಿ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದ 800ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಸದರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಕೂಡ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಮತ್ತು ಸಂಸತ್ತಿನ ಹೊರಗೆ, ಭಾರತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಮರ ಮೇಲೆ ದೈಹಿಕ ದಾಳಿಗಳು, ಭಾರತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಮನೆಗಳನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡುವುದು, ಭಾರತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಮರನ್ನು ಅವಹೇಳನ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಕಳಂಕಿತಗೊಳಿಸುವುದು, ಭಾರತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಮರನ್ನು ಇತರ ದೇಶಗಳಿಗೆ ಬಲವಂತವಾಗಿ ಹೊರಹಾಕುವುದು, ಇವೆಲ್ಲವೂ ಮೋದಿಯ ಬೆಂಬಲಿಗರು ಮತ್ತು ‘ಲಷ್ಕರೆ ನೊಯ್ಡಾ’ ಎಂದು ನಿರೂಪಿತವಾಗಿರುವ ಮಾಧ್ಯಮದ ಒಂದು ಭಾಗದಿಂದ ಹುರಿದುಂಬಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.

ನಮ್ಮ ದೇಶ ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಸಮಾನವಾಗಿ ಸೇರಿದೆ ಎಂಬ ಇಂದಿರಾ ಅವರ ನಂಬಿಕೆ ಅವರ ಧರ್ಮದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಮೋದಿಯಿಂದ ಅವರನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಿದೆ. ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ, ಅವರಿಬ್ಬರ ನಡುವಿನ ಎರಡನೇ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಇಂದಿರಾ ಅವರ ಅಪಖ್ಯಾತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಮಗ ಸಂಜಯ್‌ರನ್ನು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾಗಿ ಪಟ್ಟಕ್ಕೇರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ನಂತರ, 1980 ರಲ್ಲಿ ಸಂಜಯ್ ಮರಣದ ನಂತರ, ತನ್ನ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಮಗ ರಾಜೀವ್ ಅವರನ್ನು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ, ಅವರು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಪರಂಪರೆಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾದ ಹಾನಿಕಾರಕ ರಾಜಕೀಯ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಸಂಸದರಾಗಲಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಸಚಿವರಾಗಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ನಾಲ್ವರೂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಜೈಲಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದರು.

ದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಇಂದಿರಾ ಅವರು ಕುಟುಂಬ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದ್ದು ಇತರ ಪಕ್ಷಗಳ ನಾಯಕರನ್ನು ಅದೇ ರೀತಿ ಮಾಡಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿತು. ಶಿವಸೇನೆ, ಡಿಎಂಕೆ, ಅಕಾಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಟಿಎಂಸಿ ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಹೆಮ್ಮೆಗಾಗಿ ನಿಂತವು. ಈಗ, ಅವು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಠಾಕ್ರೆಗಳು, ಕರುಣಾನಿಧಿಗಳು, ಬಾದಲ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾನರ್ಜಿಗಳ ಆಳ್ವಿಕೆಯೇ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ ಎರಡನೇ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆಯುತ್ತವೆ. ಅಂತೆಯೇ, ಎಸ್‌ಪಿ ಮತ್ತು ಆರ್‌ಜೆಪಿ ಸಮಾಜವಾದಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕುಟುಂಬ ಆಡಳಿತದ ಮುಂದುವರಿಕೆಗಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತವೆ.

ಮೋದಿಯ ತಾಯ್ತಂದೆಯರು ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಇರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಮೋದಿಯವರಿಗೆ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲ. ಚುನಾವಣಾ ಪರಿಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ, ಇದು ಅವರ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಸ್ಥಾನದ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಿಂತ ಮೋದಿಯವರು ಹೊಂದಿರುವ ಅಗಾಧ (ಮತ್ತು ನಿರಂತರ) ಪ್ರಯೋಜನವಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಯಾಗಿರುವವರು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸಭ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಚಾರಿತ್ರ್ಯದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ರಾಜೀವ್ ಮತ್ತು ಸೋನಿಯಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಮಗ ಮತ್ತು ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಮೊಮ್ಮಗ ಎಂಬ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಈ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಏರಿದ್ದಾರೆ. ಸ್ವನಿರ್ಮಿತ ರಾಜಕಾರಣಿ ಮೋದಿ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬ ರಾಜಕಾರಣದ ರಾಹುಲ್ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಕಳೆದ ಮೂರು ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಿಜೆಪಿಯ ಗೆಲುವಿಗೆ ಉತ್ತಮ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿದೆ ಮತ್ತು ಮುಂದಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಇದು ಅವರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಬಹುದು. ಹೆಚ್ಚು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ, ಬಿಜೆಪಿಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಅವರನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಪಕ್ಷಗಳ ವಂಶಪಾರಂಪರ್ಯ ರಾಜಕೀಯದಿಂದ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ. ಹಿಂದೂ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತವಾದದ ಹಲವಾರು ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ ಮತ್ತು ಸದುದ್ದೇಶಪೂರಿತ ವಿರೋಧಿಗಳು ಇದನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಇಷ್ಟಪಡುತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಕ್ರೂರ ಸತ್ಯ. ಕುಟುಂಬ ರಾಜಕೀಯವು ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಒಂದು ಪರಂಪರೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಪ್ರಸ್ತುತ ಭಾರತೀಯ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವಕ್ಕೆ ಹಾನಿಕಾರಕವಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ ನಾವು ಹೊಂದಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳಲ್ಲಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಇಬ್ಬರೂ ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಯಾರ ಆಡಳಿತ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿದೆ? ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಪರಿಗಣಿಸಿದಾಗ, ಸತ್ಯವನ್ನು ಹೇಳಬೇಕಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವ ಕೆಲವು ಸ್ವತಂತ್ರ ವೆಬ್‌ಸೈಟ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ನಾವು ಈಗ ಸ್ವಲ್ಪ ಉತ್ತಮ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದೇವೆ. ಅದೇ ರೀತಿ, ರಾಜಕೀಯ ವಿರೋಧಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅವಕಾಶವಿದೆ. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಉಳಿದೆಲ್ಲ ರಾಜ್ಯಗಳು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್‌ನಿಂದ ನಿಯಂತ್ರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರೆ, ಈಗ ಅರ್ಧ ಡಜನ್‌ಗೂ ಹೆಚ್ಚು ರಾಜ್ಯಗಳು ಬಿಜೆಪಿಯನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುವ ಪಕ್ಷಗಳ ಕೈಯಲ್ಲಿವೆ.

ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ, ಮೇ 2014ರಿಂದ ನಮ್ಮ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಅತಿಯಾದ ರಾಜಕೀಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದಿಂದ ತೀವ್ರವಾಗಿ ಮತ್ತು ಬಹುಶಃ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗದಂತೆ ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗಿವೆ. ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಸ್ಥಿತಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಉತ್ತಮವಾಗಿರುವುದು ಬಿಟ್ಟರೆ, ಅಧಿಕಾರಶಾಹಿ ಮತ್ತು ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಪಡೆಗಳೆಲ್ಲ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಾಜಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿವೆ. ತೆರಿಗೆ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ತಮ್ಮ ರಾಜಕೀಯ ಮೇಲಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಹಿಂದೆಂದಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಬದ್ಧವಾಗಿವೆ. ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ್ದೂ ಅದೇ ಕಥೆ.

ಕೊನೆಯದಾಗಿ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಂತ ಆತಂಕಕಾರಿಯಾಗಿ, ಮೋದಿಯವರ ಕಣ್ಗಾವಲಿನಲ್ಲಿ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತಾಂಧತೆಯ ವಿಷ ಬಹಳ ತೀವ್ರವಾಗಿ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಹರಡಿದೆ. ಈ ಧರ್ಮಾಂಧತೆ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ, ಹಿರಿಯ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ಮಂತ್ರಿಗಳ (ಗೃಹ ಸಚಿವರು ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಧಾನಿ ಸೇರಿದಂತೆ) ಭಾಷಣ ಮತ್ತು ನಡವಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜಾತ್ಯತೀತವಾಗಿದ್ದ ಮತ್ತು ಪಂಥೀಯವಾಗಿರದ ಸಶಸ್ತ್ರ ಪಡೆಗಳು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಪ್ರಾಬಲ್ಯಕ್ಕೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವಂತೆ ಈಗ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತವಾದ ಮತ್ತು ಸರ್ವಾಧಿಕಾರವಾದದ ಈ ಸಮ್ಮಿಲನ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿಯವರ ಆಡಳಿತ ಶೈಲಿಯ ಅತ್ಯಂತ ಹಾನಿಕಾರಕ ಅಂಶವಾಗಿದೆ. ಅವರು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅಧಿಕಾರದಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿದ ನಂತರವೂ ಇದನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತು ಹಿಮ್ಮುಖಗೊಳಿಸಲು ದಶಕಗಳೇ ಬೇಕಾಗಬಹುದು.